Με αφορμή την παρουσίαση του «Τόξου του Οδυσσέα» από το radiobubble δίνουμε παρακάτω κάποια στοιχεία για τα τεκμήρια προφορικής ιστορίας στην Ελλάδα. Όταν μιλάμε για τεκμήρια προφορικής ιστορίας αναφερόμαστε στο πρωτόλειο υλικό (μαγνητοταινίες, κασέτες ήχου ή και εικόνας, cd-roms κ.α.), όπου έχουν καταγραφεί - αποτυπωθεί βιωματικές μαρτυρίες ανθρώπων, δρώμενα της καθημερινής ή θρησκευτικής ζωής και λειτουργούν ως ντοκουμέντα ανάδειξης ιστορικών στιγμών και κοινωνικών διεργασιών. Κάθε χώρα έχει ακολουθήσει τη δική της διαδρομή στην ανάπτυξη και την αντιμετώπιση της προφορικής ιστορίας. Η ελληνική ιστοριογραφία μόλις τις τελευταίες δεκαετίες άρχισε να αποδέχεται την προφορική ιστορία ως αξιόπιστη ιστορική πηγή. Στα τέλη του 19ου αι. έως τα μέσα του 20ου οι λαογράφοι (φιλόλογοι, ξένοι εθνογράφοι, τοπικοί λόγιοι) ήταν εκείνοι που συγκέντρωναν, κατέγραφαν και μελετούσαν μορφές και εκδηλώσεις της προφορικής παράδοσης. Πυρήνες συγκέντρωσης και διαχείρισης τεκμηρίων προφορικής παράδοσης υπήρξαν αρχικά το Λαογραφικό Αρχείο (μετέπειτα Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας, το Αρχείο Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής και των Διαλέκτων, καθώς και άλλα μικρότερα τοπικά αρχεία.
Η δυνατότητα μιας περισσότερο συστηματικής καταγραφής του κόσμου της προφορικότητας επιτεύχθηκε της δεκαετία του 50 με την διάδοση της χρήσης του μαγνητοφώνου και ολοκληρώθηκε λίγα χρόνια αργότερα με τη χρήση της κινούμενης και ηχητικής εικόνας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι προσπάθειες καταγραφής της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής από τον Σίμωνα Καρά (ηχογράφησε ανά την Ελλάδα 18.000 παραδοσιακά τραγούδια). Το υλικό αυτό το διαχειρίζεται ο Σύλλογος προς διάδοση της Εθνικής Μουσικής.
Το 1930 η Μέλπω Μερλιέ άρχισε να συγκεντρώνει προφορικές αφηγήσεις προσφύγων από τη Μικρά Ασία για τη ζωή τους εκεί αλλά και τις συνθήκες του διωγμού. Η προσπάθεια αυτή αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο για τη δημιουργία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Σήμερα το υλικό με το όνο "Αρχείο Προφορικής Παράδοσης", αυτό έχει ψηφιοποιηθεί και με τη δυνατότητα ηλεκτρονικής πρόσβασης σ αυτό μέσω της ιστοσελίδας του Κέντρου.
Στα τέλη της δεκαετίας του 80 και στις αρχές του 90 αρχίζουν να πραγματοποιούνται οι πρώτες εκδόσεις με αντικείμενο την προφορική ιστορία, αρχίζουν να διοργανώνονται τα πρώτα επιστημονικά συνέδρια π.χ. «Αφηγηματικότητα, Ιστορία και Ανθρωπολογία» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1997), αλλά κυρίως εισάγονται στην ανώτατη εκπαίδευση σχετικά μαθήματα, δημιουργούνται τμήματα και μεταπτυχιακά με αντικείμενο την καταγραφή και την ανάδειξη της προφορικής ιστορίας. Η διαφύλαξη και η πρόσβαση στα τεκμήρια προφορικής ιστορίας είναι έργο των Αρχείων και των Βιβλιοθηκών (ίσως και των μουσείων).
Υποδειγματική θεωρείται η αποθήκευση και ταξινόμηση του υλικού που υπάρχει στο Αρχείο Ήχου του BBC.
Σημαντικές συνισταμένες της προσπάθειας διαχείρισης του υλικού προφορικών μαρτυριών αποτελούν τα μέσα και τα εργαλεία που πρέπει να αναπτυχθούν για τη συντήρηση του υλικού, για την ευρετηρίαση του, την περιγραφή του, λόγω της ιδιομορφίας και της μοναδικότητας του. Σύμμαχος προς αυτή την κατεύθυνση η ανάπτυξη της τεχνολογίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Βασική παράμετρος στη διαχείριση του υλικού αυτού αποτελεί η αποσαφήνιση κατοχής των πνευματικών δικαιωμάτων του υλικού.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα podcast που έχει αναρτήσει η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας στα πλαίσια του 1ου Σεμινάριου Δημιουργίας Ψηφιακών Βιωματικών Αφηγήσεων. Σήμερα στον ελληνικό χώρο σημαντική δράση προς την κατεύθυνση διαφύλαξης και ανάδειξης των προφορικών ντοκουμέντων έχουν αναπτύξει μια σειρά από φορείς. Παρουσιάζουμε ενδεικτικά κάποιους από αυτούς, οι οποίοι παρέχουν πρόσβαση στο υλικό του μέσω διαδικτύου ή ετοιμάζονται να το κάνουν..
Πρόγραμμα Γενεαλογίας και Προφορικής Ιστορίας του Ιδρύματος. Πρόγραμμα διάσωσης της ιστορικής μνήμης του μείζονος Ελληνισμού μέσω της καταγραφής των γενεαλογικών δένδρων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη και την Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα, καταγράφονται προσωπικές μαρτυρίες, κυρίως Μικρασιατών πρώτης γενιάς, και συγκεντρώνονται και αποτυπώνονται ψηφιακά φωτογραφίες και άλλα τεκμήρια. Δημιουργούνται σχετικά ντοκιμαντέρ. Στα πλαίσια του προγράμματος αναπτύσσεται το έργο «Πολιτιστική και γενεαλογική ψηφιακή συλλογή της Κεντρικής Μακεδονίας», το έργο «Πολιτιστική και Γενεαλογική Ψηφιακή Συλλογή Αττικής» και κυρίως το Αρχείο Μαρτυριών. Πρόκειται για μια συλλογή μαγνητοσκοπημένων αυτοβιογραφικών συνεντεύξεων από πρόσωπα που ήρθαν ως πρόσφυγες στην Eλλάδα από τη Mικρά Aσία και τον Πόντο στα χρόνια γύρω στο 1922. Καταγράφονται η εμπειρία της αναγκαστικής και βίαιης μετακίνησης των προσφύγων και η επίδραση της προσφυγιάς στην εξέλιξη της ζωής τους και στη μετέπειτα κοινωνική τους ταυτότητα.
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ)
Aρχείο Προφορικής Ιστορίας των ΑΣΚΙ δεν διατίθεται προς το παρόν ηλεκτρονικά. Πρόκειται κυρίως για μαρτυρίες από τον εμφύλιο και την αντίσταση. Κέντρο Έρευνας Τοπικής Ιστορίας & Πολιτισμού Αιτωλοακαρνανίας (ΚΑΤΙΠΟΑΙ)
Το Κέντρο συγκεντρώνει και επεξεργάζεται συνεντεύξεις, προφορικές μαρτυρίες, ιστορίες ζωής με στόχο της συγκρότηση του Αρχείου Προφορικής Ιστορίας και Ιστοριών Ζωής. Ενδεικτικές θεματικές ενότητες προφορικών μαρτυριών που καταγράφονται: «Ο κόσμος του καπνού», «Οι ορεινοί πληθυσμοί στο κάμπο», «Εμείς, εκείνες των κάμπων: οι αγρότισσες», «Οι γυναίκες εργάτριες, οι γυναίκες υπηρέτριες, οι γυναίκες δασκάλες, οι γυναίκες ράφτρες κλπ.», «Οι απεργοί», «Οι Πρόσφυγες στην πόλη - Βίος και πολιτισμός . Οι έμποροι, οι βιοτέχνες, οι επιχειρηματίες», «Η εμπειρία των δύο πολέμων και της κατοχής . Η αντίσταση και οι αντιστασιακοί», «Τα φράγματα και τα πνιγμένα χωριά», κ.α. ΕΛΙΑ Θεσσαλονίκης
Δίκτυο Μελέτης Εμφυλίων Πολέμων (ΔΜΕ). Προσπάθεια δημιουργίας Αρχείου προφορικής ιστορίας με θέμα τον Ελληνικό Εμφύλιο. Η συλλογή αποτελείται από περίπου 200 κασσέτες με αντάρτες της κατοχής και του εμφυλίου, κυρίως από τη Μακεδονία. Οι ερευνητές που κατέθεσαν το υλικό τους είναι οι Τ.Χατζηαναστασίου, Νίκος Μαραντζίδης, Γ. Αντωνίου. Για μεγάλο μέρος του υλικού υπάρχουν περιλήψεις κάθε κασσέτας. Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου
Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959 (ΣΙΜΑΕ). Η συλλογή μεταξύ άλλων αποτελείται από 530 κασέτες ήχου και 75 βιντεοταινίες με κύριο θέμα τον αγώνα της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών), η οποία έδρασε κατά την περίοδο 1955-59 αποσκοπώντας την απαλλαγή του νησιού από τη βρετανική κυριαρχία (1878-1960) και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Τα κατα τόπους ΓΑΚ έχουν στην κατοχή τους πολύτιμες συλλόγες τεκμηρίων προφορικής ιστορίας. Στα πλαίσια της ευρύτερης προσπάθειας ανάδειξης του υλικού των ΓΑΚ, εντάσσεται και οργάνωση αυτών των συλλόγων. Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας - Λίλιαν Βουδούρη
Ερευνητικό Πρόγραμμα Θράκη με στόχο τη δημιουργία βάσης δεδομένων, επεξεργασμένου πρωτογενές υλικού, το οποίο συγκεντρώθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «Καταγραφή, μελέτη και προβολή της μουσικοχορευτικής παράδοσης της Ελλάδος» με πρώτο πεδίο έρευνας τη Θράκη.
Βιβλιογραφία Thompson, P. (2002). Φωνές από το παρελθόν. Προφορική Ιστορία. Αθήνα: Πλέθρον. Plummer, K. (2000). Τεκμήρια ζωής. Εισαγωγή στα προβλήματα και τη βιβλιογραφία μιας ανθρωπιστικής μεθόδου. Αθήνα: Gutenberg.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου